Door: Mathanja van Walinga
Nepal: een natuurlijke en culturele variatie in toerisme
Een studiereis van 5 maanden naar het enige Hindoeïstische Koninkrijk ter wereld.
Nepal wordt vaak aangeduid als ‘Het Dak van de Wereld’. Dat de besneeuwde toppen van ’s werelds hoogste bergketen de Himalaya in Nepal te vinden zijn, is algemeen bekend. Dat Nepal ook het thuisland is van de hoogste berg ter wereld, de Mount Everest, wordt vaak vergeten. Nepal staat garant voor prachtig natuurschoon; imposante vergezichten, ongerepte wouden, kale vlakten en koude, verlaten bergpassen. Nepal heeft echter meer te bieden; tropische laagvlakten en een indrukwekkende cultuur. Geen wonder dat toerisme opbloeit, zodra het de kans krijgt. Gedurende vijf maanden mocht ik in dit land verblijven voor een stage. Een periode die zeer waardevol bleek voor de opgedane werkervaring en kennis in een gebied dat een onuitwisbare indruk heeft achtergelaten. Ecotoerisme was het onderwerp waar ik me in Nepal heb beziggehouden, in dit stuk wordt een kort overzicht gegeven van wat daar allemaal bij komt kijken.
De voorbereiding
Er komt zo’n moment in je leven dat je je bedenkt dat je moet doen waar je van droomt, een moment waarop je je realiseert dat alles zomaar anders kan lopen dan verwacht, een moment waarop je je beseft dat het leven sneller opgehouden is dan je je kan voorstellen. Ook ik had dat moment meegemaakt en ik beloofde mijzelf plechtig dat ik alleen nog maar zou doen waar ik van droomde. Het spreekt voor zich dat dit niet altijd haalbaar is, maar toen ik voor de keus stond waar ik mijn stage zou gaan lopen besloot ik te gaan voor wat onmogelijk leek te zijn.
Al jarenlang was ik gefascineerd door de Tibetaanse hoogvlakten, omringt door de Himalaya. Bergen hadden altijd al aantrekkingskracht op me gehad, en wat dat betreft is de Himalaya natuurlijk het hoogst haalbare. Films, boeken, foto’s, het sprak allemaal tot de verbeelding. Het was dan ook dit gebied dat door mijn hoofd schoot na de vraag waar ik mijn stage zou willen volbrengen. Maar was ik wel bestand tegen dat klimaat, de compleet andere cultuur en een praktischere vraag, zouden daar organisaties of bedrijven zijn die stagiaires aannemen? Daarbij kwam nog een meer ethische vraag, was het wel goed om naar Tibet te gaan, na de Chinese inname? Na zorgvuldige overwegingen van al deze vragen luidde mijn antwoord ‘nee, niet naar Tibet’.
Tibet was dus als optie afgevallen, maar ‘die kant’ bleef toch trekken. Dat was het moment dat Nepal in beeld kwam. Een Himalaya-koninkrijk dat een stuk toegankelijker overkwam. Een aantal maanden heb ik besteed aan het opzoeken van bedrijven en organisaties die mij interessant leken en het sturen van sollicitatiebrieven. Zonder enig geluk. Aangezien de tijd begon te dringen moest ik mijn droom laten gaan en begon ook te zoeken in andere landen. Net na nieuwjaar kwam er echter een bijzondere e-mail. De organisatie, waar ik al maanden tevoren mijn zinnen op had gezet, vertelde dat ze een opdracht hadden binnengekregen waarbij ze mijn hulp goed konden gebruiken. Kon ik misschien volgende week donderdag al in Kathmandu zijn?
Een hectische week volgde en wat er precies aan het gebeuren was kon ik niet helemaal beseffen. Voor ik het wist nam ik op Schiphol afscheid van mijn familie en stapte ik het vliegtuig in, alleen. Eerst naar Londen en dan door naar Abu Dhabi. Op weg naar een andere wereld. Na ruim 20 uur maakte ik de mooiste landing van m’n leven, aan de voet van de Himalaya in de Kathmandu Vallei.
De opdracht
Hoe mooi Nepal ook mocht zijn, de komende maanden zouden geen vakantie worden. De opdracht was om ecotoeristische initiatieven in het land zodoende te verwoorden dat deze opgenomen kunnen worden in een leerboek voor een cursus planning en management van ecotoerisme voor de bosbouw faculteit van een gerenommeerde Nepalese universiteit. In de loop van de tijd werd deze opdracht echter vanzelf uitgebreider, toen bleek dat er ook veel theorie toegevoegd kon worden. Een intensieve opdracht, die veel kennis vereiste. Kennis die ik op dat moment niet had, dus er stond heel wat werk te wachten. Veel literatuuronderzoek op kantoor, veel lezen om veel te leren en zo nu en dan wat van het land bekijken, hoe de toeristische initiatieven in de praktijk werken.
Toerisme in Nepal
Toerisme is een vrij recent fenomeen in Nepal. In de loop van de jaren 50 werden de grenzen van Nepal opengesteld voor buitenlanders. In deze eerste jaren na openstelling kwamen er vooral buitenlanders met een nieuwsgierig karakter, die graag nieuwe gebieden ontdekken. De belangrijkste motivatie waren de hoge Himalaya-pieken. Later werden mensen ook aangetrokken door de sociaal-culturele aspecten van Nepal en toerisme groeide explosief. Helaas was Nepal hier niet bepaald op voorbereid en vond toeristische ontwikkeling vooral ongepland plaats. Later werd echter het “Nepal Tourism Board” opgericht, dat later tot een compleet toerisme departement uitgroeide.
Toerisme vormt een belangrijk element van de economie van Nepal. Toerisme biedt werkgelegenheid en is bijna de grootste bron van buitenlandse inkomsten. Tegenslagen in de toeristische sector komen dan ook hard aan, in het hele land. De crisis in Zuidoost Azië, terrorismedreigingen en de interne Maoïstische onrust beïnvloeden de economische situatie in Nepal in grote mate.
Duurzaamheid in Nepal
Nepal is een ontwikkelingsland, het behoort tot één van de armste landen ter wereld. Dit is zeker te merken in het dagelijkse leven, maar wanneer er over toerisme wordt gesproken vergeet je dat snel. Opmerkelijk is de aandacht die besteed wordt aan natuurbescherming. Initiatieven ter verduurzaming van toerisme zijn duidelijk aanwezig. Dit is grotendeels te danken aan de aanwezigheid van de vele internationale organisaties. Deze organisaties zijn actief op diverse gebieden, van praktische hulp (trainingen en financieringen) tot advisering van de overheid. Door het hele land zijn projecten actief die duurzaamheid (natuur, cultuur en economie) stimuleren.
Duurzame initiatieven zijn echter wel altijd vanuit internationale organisaties, dus van buitenaf. Nepal heeft pas in de jaren 50 haar grenzen officieel geopend. Pas vanaf dat moment stond het open voor buitenlanders, maar het is ook pas sinds deze jaren dat Nepal heeft kunnen kennis maken met de buitenwereld. Technische ontwikkelingen en vooruitgang in ideeën en gedachten zoals deze in de westerse wereld heeft kunnen plaatsvinden is compleet buiten Nepal om gegaan. In de afgelopen 50 jaar heeft Nepal grote veranderingen ondergaan en is in hoog tempo geconfronteerd met technische, sociale en culturele invloeden. Het idee van duurzaamheid heeft in het westen een totale ontwikkeling doorgemaakt, maar Nepal heeft hier simpelweg nog geen tijd voor gehad. De ontwikkeling van duurzame gedachten en de noodzaak hiervan zal daardoor vooral een kwestie van tijd zijn.
Cultuur in de Kathmandu Vallei
De Kathmandu Vallei vormt hét middelpunt van alle activiteit in Nepal. In deze vallei is de hoofdstad, Kathmandu, gelegen. Daarbij liggen ook de steden Patan en Bhaktapur in deze zelfde vallei. Als gevolg is het ook in deze vallei waar de meerderheid van de Nepalese inwoners woont. De Kathmandu Vallei is mede daardoor dé plaats waar Nepalese cultuur en religie zichtbaar is. Zo bevinden de belangrijkste religieuze heiligdommen, Swayambhunath en Boudha, zich in Kathmandu. Nepal is een Hindoeïstisch koninkrijk, dus het belangrijkste geloof is het Hindoeïsme. Ondanks dat kent Nepal een bijzondere samenvloeiing met het Boeddhisme. Zo zijn Boeddhabeelden te vinden in typisch Hindoeïstische tempels, en andersom. De tolerantie naar andere godsdiensten is in Nepal zeer hoog. Dit komt ook sterk terug in het aantal, en soort, festivals en vrije dagen. Het Hindoeïsme kent vele festivals (met miljoenen goden is er altijd wel reden tot feest) die ook officiële vrije dagen betekenen. Daarnaast worden Boeddhistische feestdagen gevierd en ook van andere geloven, zoals Christendom en Islam, worden steeds meer feestdagen overgenomen. Zo komt het dat je in Nepal niet raar op hoeft te kijken wanneer er drie keer per jaar ‘nieuwjaar’ gevierd wordt!
Ook wat kunst en cultuur betreft is de Kathmandu Vallei de “place to be”. Diverse musea bevatten kunstschatten, maar een wandeling door de stad met de karakteristieke straatjes waar het krioelt van de mensen, en over de beroemde centrale pleinen (Durbar Squares) maken de kunst en architectuur een stuk levendiger. In wezen is de Kathmandu Vallei een enorm openluchtmuseum; veel gebouwen zijn versierd met de prachtigste houtsnijwerken en werkelijk op elke straathoek zijn kleine offerplaatsen te vinden. Bovendien zijn er daarnaast nog honderden, vaak verscholen, tempeltjes waar de mooiste beelden, schilderingen, gebedsmolens en koperwerk te zien zijn. Het mooie aan Nepal is dat al deze heiligdommen niet als ‘bezienswaardigheid’ worden gezien, maar zeer intensief worden gebruikt. Kunst is daardoor geen object om naar te kijken, maar het zijn dagelijkse gebruiksmiddelen. Dit versterkt de ervaring van de toerist in hoge mate, want boekjes met uitleg over hoe alles gebruikt wordt heb je niet nodig. Het enige wat je hoeft te doen is je oren en ogen open houden en dan opent zich een heel andere wereld.
Dat toeristen zich verbazen is bij de Nepalezen zeker al opgevallen. Zo komt het ook dat vele gebruiksvoorwerpen en beelden op grote schaal worden gereproduceerd en op elke straathoek worden verkocht, vaak door zeer agressieve verkoopmethoden. Het is deze souvenirhandel die het beste bewijs is voor een zekere commercialisering van cultuur. Verder zijn het de grote, dure hotels die dankbaar gebruik maken van de rijke Nepalese architectuur voor hun interieur en exterieur. Hoewel westerse invloeden steeds duidelijker merkbaar zijn in de Nepalese cultuur blijft het merendeel uitermate trots op de authentieke leefstijl en religie.
Trekken door de Himalaya
Nepal is het Himalaya-land bij uitstek. Het is dan ook niet voor niets dat het grootste deel van alle toeristen komt voor de natuurlijke schoonheid van het land. Is Kathmandu nog gevuld met chaotisch verkeer, uitlaatgassen en veel lawaai, daarbuiten is het een oase van rust. Trekking is de meest ideale manier om de natuur van dichtbij te ontdekken, en ook om dichterbij de majestueuze toppen van de Himalaya te komen. Pokhara (ten westen van Kathmandu) is de beste uitvalsbasis voor tochten door het Annapurna-massief en is ook het centrum van het trekken te noemen. Toch vind je ook bij Kathmandu mogelijkheden om mooie tochten te maken. Vlakbij is Nagarkot, beroemd om de mooie zonsop- en ondergang, een prima bestemming voor een korte trek. Iets verder ligt de bijzondere Langtang Vallei. Meer naar het oosten biedt het gebied rond Sagarmatha, de Mount Everest, een uitdaging voor trekkers. Tijdens mijn verblijf in Nepal heb ik Nagarkot bezocht en ook tochten door zowel het Annapurna-massief als het Langtang-gebied gemaakt.
Ruim 11% van Nepal is beschermd gebied, in de vorm van Nationale Parken en wildreservaten. Dit is niet voor niets. Natuur is in Nepal zeer gevarieerd, en vooral de Himalaya, het hooggebergte, is zeer kwetsbaar. De populariteit van de Mount Everest heeft een bijna onuitwisbaar effect op het Sagarmatha Nationaal Park. Het pad naar het Mount Everest basiskamp was al snel beter bekend als “garbage trail”. Afval vormde een groot probleem, alsook op grotere hoogte de lichamen van verongelukte klimmers. Een programma werd opgezet om het afval te verwijderen en strenge gedragscodes werden ingesteld. Desondanks blijft afval één van de grootste problemen. Omdat afvalverzameling en -verwerking onmogelijk is gezien de afstanden (alles moet per voet worden afgelegd), is de enige oplossing het motiveren van de toeristen. Met de gedragscode “carry out what you carry in” wordt getracht om al het afval weer terug in de stad (Kathmanu of Pokhara) te krijgen, waar betere mogelijkheden zijn voor de verwerking. Een andere, effectieve, campagne die tracht de hoeveelheid afval te verminderen is gefocust op de waterflessen. Omdat water uit de kraan niet drinkbaar is moeten er flessen drinkwater aangeschaft worden. Tijdens een trekking worden zo meerdere flessen per dag gebruikt, en weggegooid. Inmiddels is het echter vrijwel overal mogelijk om flessen te vullen. In de theehuisjes en lodges onderweg wordt water goed gekookt zodat het bruikbaar is, dit scheelt aanzienlijk in de hoeveelheid weggegooide plastic waterflessen. Naast afval zijn er vele andere negatieve effecten van toerisme op de natuurlijke omgeving te vinden. Verstoring van het wild, toenemend gebruik van hout voor koken en verwarming, vermindering van flora door het plukken van bloemen en planten, om wat voorbeelden te noemen. Een voordeel is wel dat alles te voet moet worden afgelegd, zo worden uitlaatgassen voorkomen. Daar staat dan wel weer tegenover dat voor langere trekkings in afgelegen gebieden vaak een vliegtuig moet worden gebruikt om bij het beginpunt te komen.
Toerisme heeft ook zijn uitwerking op de sociaal-culturele situatie van de betreffende gebieden. Traditionele verhoudingen worden verstoord door toenemende economische verschillen en traditionele cultuur wordt opeens een attractie. Vooral in de afgelegen gebieden zijn de effecten van toerisme groot, omdat hier ontwikkelingen veel trager gaan en men nog op authentieke manier leeft. Zo komt het voor dat bergvolken eerder een vliegtuig zien dan een auto. Logisch dat dit het bevattingsvermogen verstoort en een angst voor vernieuwing aanwakkert.
Economisch gezien heeft toerisme juist in deze berggebieden een enorme impact. Zeker in het qua toerisme hoog ontwikkelde Annapurna-gebied is dit goed merkbaar. Dit gebied was het eerste beschermd gebied waar een gedetailleerd managementplan voor gemaakt is. Toerisme heeft alle kansen gekregen. Langs de grote, populaire paden is goed zichtbaar dat men heeft kunnen profiteren van het geld dat binnenkomt. Het is hier dat restaurants met westers eten beschikbaar zijn, lodges met warm water en bewegwijzering. Mensen die aan deze populaire routes wonen hebben vrijwel allemaal enige vorm van opleiding gehad, met betrekking tot toerisme, vrouwen niet uitgesloten. Oneerlijke concurrentie wordt bestreden en nieuwe bronnen van inkomsten aangemoedigd. Het verschil met diegenen die verder van de route wonen is groot, en sociale effecten worden dan merkbaar. Een ander verhaal is het in Langtang. Ook hier is een project opgezet om oneerlijke concurrentie tegen te gaan en informatie te geven over meer duurzaam gebruik van de grondstoffen. Langtang is echter nog steeds minder toeristisch dan Annapurna, vooral omdat het in de Langtang Vallei slechts één route omvat zijn de economische consequenties niet zo verspreid.
In Nepal wordt overigens wel entreegeld gevraagd voor het betreden van de diverse Nationale Parken. Op deze manier draagt de toerist bij aan het behoud van de natuur, aangezien dit geld wordt gebruikt voor natuurbescherming. Er wordt hierbij verschil gemaakt tussen lokale toeristen, toeristen uit Azië en overige toeristen (Europa en Amerika).
Jungle in het zuiden
Hoewel de associatie met de Himalaya zeer voor de hand ligt bij het noemen van Nepal, heeft dit land meer te bieden dan besneeuwde bergtoppen alleen. In het zuiden ligt de Terai, het laagland van Nepal, ook wel de “graanschuur” van Nepal genoemd. Dit aan India grenzende gebied is het agrarische middelpunt van Nepal; het grootste gedeelte van het voedsel komt hier vandaan (vooral rijst) en het welvaartsniveau ligt hier iets hoger. Dit gebied vertoont ook geen enkele overeenkomst met het hooggebergte; hier heerst een tropisch klimaat en de flora en fauna is compleet verschillend. Het Chitwan Nationaal Park is één van de grootste trekpleisters van Nepal, en naast Lumbini (de geboorteplaats van Boeddha) de meest bezochte bestemming in de Terai. Sauraha is het toeristische dorpje waarvandaan iedere toerist uitstapjes maakt in en rondom het Nationaal Park. Een rustig plaatsje met alle ingrediënten om het de toeristen naar de zin te maken. De meest populaire excursie gaat per olifant door het Nationaal Park om neushoorns en ander wild te bekijken.
Sauraha dankt zijn bestaan aan het toerisme. Het is een typisch toeristendorpje met talloze accommodatie mogelijkheden en eetgelegenheden. Doordat de focus op toerisme zo sterk is bestaat het gevaar dat de afhankelijk te groot wordt. Problemen kunnen ontstaan wanneer toeristische inkomsten dalen, er is dan geen alternatieve inkomstenbron meer.
In de rest van de Terai ontstaan ook initiatieven om toerisme te stimuleren, zo wordt in Koshi Tapu (oostelijke Terai) jaarlijks het “Migratory Bird Festival” gehouden. Een festival ter ere van de trekvogels om toerisme naar de streek te stimuleren. Het is voornamelijk binnenlands toerisme wat aangetrokken wordt, omdat Koshi Tapu te ver buiten de toeristische routes ligt. Nepal is niet zo gek groot gezien qua oppervlakten maar de infrastructuur verhindert snel transport.
Aanbevelingen ter verduurzaming van toerisme
Het grootste deel van toeristische activiteiten in Nepal is niet duurzaam. De balans tussen natuur, cultuur en economie is niet uitmuntend. Deze drie elementen moeten een betere balans vinden om duurzaamheid na te streven. De vraag is echter wel hoe realistisch dit streven is. Internationale organisaties hebben talloze projecten opgezet om duurzaamheid te promoten. Omdat deze projecten allemaal van buitenlandse organisaties zijn, is er de vraag of duurzame initiatieven ook wel daadwerkelijk duurzaam zijn, aangezien Nepalese aanhang niet vanzelfsprekend is.
Een verduurzaming van het toerisme in Nepal zal vooral afhangen van de toeristen die het land bezoeken. Zij komen veelal uit westerse landen, waar duurzame ideeën steeds meer worden gepromoot. Zij zullen zich ‘duurzamer’ moeten gedragen, de verantwoordelijkheid op zich nemen voor hen eigen impacts. Vanuit Nepal zelf zal uiteraard ook een meer duurzame houding moeten gaan ontstaan. Dit vereist echter een zekere economische ontwikkeling. Momenteel staat bij veel Nepalezen het overleven nog centraal. Pas wanneer het leven in Nepal gemakkelijker wordt, kunnen ideeën omtrent duurzaamheid een kans krijgen.
Interessante links:
Ministry of Culture, Tourism & Civil Aviation
Lumbini Reizen en Welzijn
Organiseert reizen naar Nepal en Tibet en een deel van de winst gaat naar een scholingsproject in Nepal