Duurzaam toerisme? Ecotoerisme? Agrotoerisme? Community-based toerisme? Zie je door het bomen het bos niet meer? Lees hier meer over de verschillende duurzame manieren van vakantie vieren.
Er zijn verschillende termen die gebruikt worden om toerisme met respect voor natuur en cultuur aan te duiden. De meest bekende zijn duurzaam toerisme en ecotoerisme. Alle termen betekenen allemaal iets anders. Zie je door het bomen het bos niet meer? Lees dan op deze pagina wat de verschillende termen betekenen.
We weten nu allemaal wel wat duurzame energie betekent. Duurzaam toerisme daarentegen brengt veel vraagtekens met zich mee. Is duurzaam toerisme kamperen op de hei, back to basic en duur? Allemaal mis. Het imago van duurzaam toerisme ligt vooral in de alternatieve, groene hoek. Onterecht. Duurzaam toerisme heeft de toekomst en is daarom van ons allemaal. Er zijn verschillende definities van duurzaam toerisme, maar de meest gebruikte is die van de Wereld Toerisme Organisatie:
“Development which meets the needs of present tourists and hosts while protecting and enhancing opportunities for the future. It is envisaged as leading to management of all resources in such a way that economic, social and aesthetic needs can be fulfilled while maintaining cultural integrity, essential ecological processes, and biological diversity and life support systems.”
De volgende quote, geschreven door Lyndon Baines Johnson, staat op een bord bij het wereldberoemde Bryce Canyon National Park:
“If future generations are to remember us more with gratitude than sorrow, we must achieve more than just the miracles of technology. We must also leave them a glimpse of the world as it was created, not just as it looked when we got through with it.”
Samengevat: duurzaam toerisme is toerisme in harmonie met natuur & milieu en de lokale bevolking op de bestemming. Zo kunnen zij de vruchten plukken van het toerisme in plaats van het slachtoffer te worden van de negatieve gevolgen. Het is een misverstand dat alleen kleinschalig toerisme duurzaam kan zijn. Duurzaam toerisme is toepasbaar op alle soorten vakanties, van massatoerisme tot cultuurtoerisme.
Duurzame ontwikkeling omvat de drie Ps: People Planet Profit. Zorg voor natuur en milieu, sociaal-culturele aspecten en goede arbeidsomstandigheden zijn binnen elke bedrijfssector toepasbaar, dus ook binnen het toerisme.
Duurzaam toerisme is een noodzaak om het toerisme in goede banen te kunnen leiden en voor het behoud van natuur en cultuur. Wat de effecten van toerisme kunnen zijn, lees je hier
Duurzaam toerisme en ecotoerisme worden vaak als hetzelfde gezien. Er zijn wel degelijk verschillen. De volgende definitie van The International Ecotourism Society is de meest voorkomende definitie van ecotoerisme:
“Ecotourism is responsible travel to natural areas that conserves the environment and sustains the well-being of local people”
Ecotoerisme heeft de natuur als onderwerp; duurzaam toerisme is toepasbaar op alle vormen van toerisme. De term ecotoerisme geniet wel de meeste bekendheid. Gezien de term niet beschermd is, wordt dit label te pas en te onpas op vakanties geplakt. Ecotoerisme is een marketing tool: het wordt door veel bedrijven gepromoot, maar niet altijd uitgevoerd in de praktijk. Een goed voorbeeld hiervan zijn de ecohotels die het afval zo achter het hotel dumpen. Hoezo, eco? Als ecotoerisme goed uitgevoerd wordt, kan het bijdragen tot natuurbehoud. Natuurgebieden verliezen aan oppervlakte door de bouw van huizen, de landbouw, de houtindustrie en de jacht op dieren. De enige manier om de natuur te kunnen redden is door er een economische waarde aan te geven. Ecotoerisme (kleinschalig toerisme in de natuur) is daarbij het middel om de natuur in zijn originele staat te behouden. Als natuurgebieden beschermd worden en er vinden kleinschalige ecotoerisme activiteiten plaats, kunnen de omringende bewoners geld verdienen met het heffen van entreegelden, het rondleiden van de bezoekers en het aanbieden van accommodaties en restaurants. Op deze manier gaat de lokale bevolking zich inzetten voor hun inkomstenbron, de natuur. Daarom is ecotoerisme de manier om natuurgebieden te beschermen, in plaats van schadelijkere industrieën als de landbouw en de houtindustrie. Lees meer over de geschiedenis van ecotoerisme en over ecotoerisme in de praktijk.
Community-based tourism wordt in bestemmingslanden ook wel “village tourism” of “homestays” genoemd. Er is geen vaste definitie, maar REST definieert community-based tourism als volgt:
“Community-based tourism is tourism that takes environmental, social and cultural sustainability into account. It is managed and owned by the community, for the community, with the purpose of enabling visitors to increase their awareness and learn about the community and local ways of life”.
De beste manier om de winsten uit toerisme terug te laten vloeien naar de lokale gemeenschap rond een project is om deze gemeenschap te betrekken in de ontwikkeling en het management van het project. Dit wordt community-based toerisme genoemd. In feite zouden alle vormen van duurzaam toerisme de lokale bevolking moeten betrekken, aangezien lokale betrokkenheid een van de voorwaarden voor duurzaam toerisme is. Helaas is dit in de praktijk niet altijd het geval.
Community-based toerisme kan ontstaan uit twee situaties: een externe organisatie, bijv. een NGO, komt met het idee om een toerisme project op te zetten, of de lokale gemeenschap initieert zelf een project. Als de gemeenschap zelf het idee voor een project oppert, is er vaak het probleem dat kennis en expertise ontbreekt. Hulp vragen aan ervaren organisaties kan hier een oplossing voor zijn.
Toerisme dat van buitenaf opgelegd wordt kan juist het gevolg hebben dat er een gebrek aan verantwoordelijkheidsgevoel binnen de lokale gemeenschap bestaat. In de praktijk wordt community-based toerisme echter wel beheerd door een externe organisatie, in ieder geval in de beginfase.
Waar bestaat community-based toerisme uit? Een lokale gemeenschap is idealiter niet alleen betrokken in het beheer en de besluitvorming van een project, maar meer nog in de uitvoering van het idee. Lokale mensen zijn uitermate geschikt als gids, accommodatiebeheerders of vervoerders. Juist doordat ze de regio goed kennen en er al lang wonen zijn ze experts op het gebied van hun toeristisch product. Toerisme heeft niet alleen direct effect op de lokale gemeenschap door de banen die worden gecreëerd in bijv. souvenirverkoop en rondleidingen, maar toerisme brengt ook gasten naar hotels, restaurants en taxi’s. Zelfs een persoon die niet direct is betrokken bij de reisindustrie kan profiteren van een project in zijn dorp. Bij kleinschalige projecten betaalt de toerist namelijk vaak een vast bedrag dat in de gemeenschappelijk pot wordt gestort en waar een project van algemeen nut van wordt betaald. Zo kunnen bijvoorbeeld scholen, sanitatiesystemen of veebaden worden gefinancierd uit een toerisme project en van nut zijn voor de hele bevolking rond een project.
Andere positieve effecten van toerisme op een lokale gemeenschap kunnen zijn dat traditionele waarden en cultuur worden herontdekt en herwaardeerd, en dat jongeren minder snel geneigd zijn hun dorp te verlaten voor de grote stad, waar de werkgelegenheid lonkt. Uiteraard is toerisme ook een goede kans om de positie van vrouwen in de gemeenschap te versterken. Vrouwen zijn goede restaurantshoudsters en verkoopsters van souvenirs; dit geeft ze een kans om hun eigen inkomen te verdienen.
Minder wenselijke effecten zijn de toename van afval dat toeristen achterlaten en de verwesterlijking van de lokale cultuur. Het aantal toeristen dat een gemeenschap kan bezoeken zonder schadelijk te zijn zou het beste kunnen worden bepaald door de gemeenschap zelf.
Marketing is belangrijk in community-based toerisme. Kleine dorpen zijn vaak niet makkelijk te vinden en hebben dus publiciteit nodig. Dit soort toerisme is gebaat bij georganiseerde reizen; een op zichzelf staand project heeft minder kans op bezoekers dan een aantal projecten die in een reis opgenomen zijn. Om een georganiseerde reis interessant te maken is het van belang dat elk project een kenmerkende eigenschap heeft om zich te onderscheiden van andere projecten. Hierdoor ontstaat een aantrekkelijk, gevarieerd product dat meer toeristen zal trekken dan een project op zichzelf.
Ook van pro poor toerisme is geen vaste definitie, maar wordt door het Ecotourism Resource Centre als volgt beschreven:
“Pro Poor tourism is set up in developing countries as a means to improve the local economy for local people. It enhances the linkages between tourism businesses and poor people, so that poverty is reduced and poor people are able to participate more effectively in tourism development. The aims of pro-poor ranges from increasing local employment to involving local people in the decision making process. Any type of company can be involved such as a small lodge or a tour operator. The most important factor is not the type of company or the type of tourism, but that poor people receive an increase in the net benefits from tourism.”
Agrotoerisme betekent letterlijk toerisme op het platteland. Gezien de grootscheepse urbanisatie, willen toeristen tijdens hun vakantie steeds vaker een kijkje nemen in het rurale leven. Een bezoek aan boerderijen is daarbij een must. Een overnachting op een boerderij maakt de ervaring compleet. Klik hier voor een bijzondere agrotoerisme regio in Kroatië.
De term geotoerisme is bedacht door de National Geographic en de definiëring luidt als volgt:
“Tourism that sustains or enhances the geographical character of a place: its environment, culture, aesthetics, heritage, and the well-being of its residents.”
Honduras heeft zelfs een geotoerisme strategie ontwikkeld. Wil je daar meerover lezen, klik hier
Meer informatie over geotoerisme vind je hier.
Voor veel mensen is toerisme een manier om jezelf te (her)ontdekken. Ancestry Travel (ook wel DNA-toerisme, heritage (erfgoed) travel of genealogie toerisme genaamd) is de ultieme vorm van toerisme voor het ontdekken van je ‘roots’. In de afgelopen jaren is het steeds populairder geworden om meer te leren over voorouders door het doen van een DNA-test. Diensten zoals MyHeritage, AncestryDNA en LivingDNA zijn voorbeelden van bedrijven waar mensen meer te weten komen over hun verleden. In eerste instantie probeerden mensen meer te weten te komen over hun verleden door bijvoorbeeld op zoek te gaan naar geboorteaktes, maar omdat DNA-tests aan populariteit winnen, is ancestry travel echt van start gegaan.
Een Spartan Holiday is een nieuwe trend in toerisme die pleit voor volledig los te koppelen van de technologie om echt te kunnen genieten van een vakantie. Spartan vakanties combineren het idee van een digitale detox met minimalistisch wonen, waarbij je zo min mogelijk reist en slechts een paar benodigde accessoires inpakt.
Regenerative tourism is “het creëren van de voorwaarden voor het leven om zichzelf voortdurend te vernieuwen, te overstijgen in nieuwe vormen, en te bloeien te midden van steeds veranderende levensomstandigheden” (Hutchins en Storm, 2019) – door middel van toerisme. Het ziet de wereld als levend, niet als een machine – en als onderdeel van de levende systemen van de natuur – zoals inheemse gemeenschappen nooit verloren zijn gegaan (Earthchangers, 2020).
‘Regenerative tourism definieert succes meer als netto voordeel (nadat kosten zijn verantwoord, al het afval is geëlimineerd en alle schade is hersteld), en meer persoonlijke en institutionele capaciteit om zich aan te passen, veerkrachtig, creatief, samenwerkend, terwijl het een groter en rijker gevoel van betekenis biedt voor gasten en gastheren’ (Pollock, 2019).
Nano-toerisme beschrijft een kritiek op de huidige ecologische, sociale en economische nadelen van conventioneel toerisme. Nano-toerisme, in tegenstelling tot conventioneel toerisme, is een lokaal georiënteerd alternatief. Het definiëren van nano-toerisme is tweeledig: door te leren van ervaringen en specifieke case-studies creëren voor bepaalde bestemmingen (Aljoša Dekleva & Tina Gregorič, 2014).
Het concept en de praktijk van alternatief toerisme is ontstaan uit een reactie op de impact van het massatoerisme en als een uiting van rebellie en zoektocht naar avontuur (Dernoi 1981). Het gaat om toerisme dat de waarden van de lokale bevolking en de natuur respecteert, ontmoetingen en uitwisselingen begunstigt en ervaringen opbouwt (Smith en Eadington 1994).
Ethno-tourism is een gespecialiseerde vorm van cultureel toerisme, gedefinieerd als een excursie die zich richt op de werken van de mens in plaats van de natuur, en pogingen om de toerist een begrip van de levensstijl van de lokale bevolking te geven. (Bolnick, 2003).
Last chance toerisme is het type toerisme naar bestemmingen die bekend staan als ‘bestemmingen die je moet bezoeken voordat het te laat is’. Deze bestemmingen zijn bedreigd en kunnen drastisch veranderen in de nabije toekomst. Sommige bestemmingen zijn bedreigd als gevolg van natuurrampen, een heleboel anderen als gevolg van massatoerisme en opwarming van de aarde. Bepaalde koraalriffen worden bijvoorbeeld bedreigd door duikers die ze vernietigen of door watervervuiling veroorzaakt door mensen. Een ander voorbeeld van een bedreigde bestemming is Venetië, omdat de stad naar verwachting tegen 2100 zal zinken als er niets zal worden gedaan om de opwarming van de aarde te bestrijden (Varley, 2018).
Naast de reikwijdte van natuurbehoud, die een gemeenschappelijke eigenschap is voor al het toerisme dat zowel gericht is op milieu compatibiliteit als op bescherming van de menselijke gezondheid, heeft dit type toerisme nog andere doelen: enerzijds, sociale doeleinden (respect voor gebruiken, tradities, sociale en gezinsstructuren van de lokale bevolking), en aan de andere kant economische doeleinden (eerlijke verdeling van inkomsten, diversificatie van toerisme aanbod). Soft tourism zet zichzelf af van de kunstmatige en onpersoonlijke vormen van massatoerisme (Juganaru, Juganaru & Anghel, 2008).
Billijk toerisme kan worden gedefinieerd als een reeks criteria die gericht zijn op respect voor bewoners en het milieu, ontmoetingen tussen toeristen en lokale bewoners en duurzaamheid van de vooruitgang van het toerisme voor de lokale gemeenschappen.
Billijk toerisme gaat bijvoorbeeld over:
– Toeristische vakanties: gerealiseerd in overleg met lokale verenigingen en de lokale bevolking, samenwerking en gezamenlijke inspanning voor vakantie-uitwerking;
– Een eerlijke vergoeding van lokale partners, bereikt door totale transparantie van het toerisme producten prijsmechanisme;
– Inzet voor een duurzame relatie met de lokale bevolking: de verbetering van de sociale en economische omstandigheden op toeristische bestemmingen. Dit omvat ook het trainen van toeristen om verantwoordelijk te zijn (Juganaru, Juganaru & Anghel, 2008).
Vrede toerisme omvat het bezoeken van plaatsen die een speciale betekenis hebben vanwege hun associatie met gebeurtenissen zoals vredestichting, vreedzame conflictoplossing, oorlog preventie, verzet tegen oorlog, protesteren tegen oorlog, geweldloosheid en verzoening. Deze associaties kunnen zowel verwijzen naar het verleden als naar het heden, en naar zowel nationale als internationale contexten (Van den Dungen, 2018).
Kijk ook eens op Peacetourism.org voor meer informatie!